E vakayagataki talega ena kena maroroi na nomu itukutuku kei na/se replicated ena dua na vanua se yawa ni vanua se ena o.
Na cala namaki
- Tamata cakacaka raici, veisau, veiwasei se bokoca na faile bibi me vaka na isau se ivolatukutuku ni vakailesilesi, se itukutuku maroroi ni kabani.
- Era dau raici na tamata cakacaka ni ivolakerekere era sega ni authorised me ra vakayagataka.
- iLawaki, ivakatakilakila butako, sabotage, taurivaki vakatawadodonu, espionage.
Rawati ni lewai ni lewa- Daulewa
E dodonu mo qarauna o cei e rawa ni o raica na faile duidui eso, folder kei na ivolakerekere – ena dua ga na kena ivakarau se ilawalawa– ena nomu vakayagataka na Dairekitori ni Lotu kevaka e tiko vei iko na kato ni Windows, se ena iwalewale vata ga ni veiqaravi tale eso. Me vaka beka oqo, o ira kece ena Tabacakacaka ni akaude e rawa ni ra rawata na iVolanilavo ni volivoli, ia o ira walega era na rawa ni raica na veika matailalai ni isau. Vakadeitaka ni ra sa laurai o ira oqo:
- Dau railesuva wasoma o cei e rawa ni raica na itukutuku, ka veisautaka na madigi ni cakacaka kevaka e ganita.
- Yalana na iwiliwili kei na nodra cakacaka na tamata cakacaka vata kei na nodra dodonu na iliuliu.
- Vakasamataka vakavinaka na sala ni dodonu kei ira era na gadreva. Me kena ivakaraitaki, ena veisoqosoqo levu e rawa ni vakayacori oqo ena yavu ni nona itavi e dua na tamata ka sega ni mai vua e dua na tamata.
- Vakasamataka mo solia na akaude e vakayagataki walega kina na madigi e yaga ki na cakacaka nei koya e vakayagataka. Me kena ivakaraitaki, e sega ni gadrevi vua e dua me vakayagataka me vakacuruma na parokaramu ni komupiuta ia me cici ga yani ka laki vakayagataka na kena ivolakerekere. Tabonaka e dua tale na madigi me vaka na installing ni parokaramu vou (e kilai me ‘ivakavuvuli ni galala’).
- Vakasamataka mo vakayagataka eso tale na ka me baleti ira na vakaitavi ena kena soli na veika bibi, me vaka na vakadikevi voleka.
- Na tamata cakacaka yadua e dodonu mera yadua na ID vakadonui me dolava ena yaca vakayagataki kei na kena vakadeitaki ena dua na vosanicuru. Oqo me na qaravi me vaka e dua na itutu se na naba vuni ni alamu yadua, ka me kakua ni wasei se vakailoataki na taqomaki ena sala cava ga.
- Ena isoqosoqo levu, ni sa tuvanaki e dua na ivolatukutuku me baleta e dua na tamata vou, vakadeitaka ni duidui na nodra ivolatukutuku na tamata cakacaka, kena ituvatuva ni veisaumi kei na IT curucuru. (kilai me ‘segregation ni itavi’)
- Raica me na gadrevi na komupiuta kece ena dua na curu rawa ka ra sa tuvanaki tu me ra curu ga vakataki ira kevaka era biu tu ena vica na miniti.
- E dodonu me dau vakayacori na veikauwaitaki me rawa kina ni tauri na dodonu vei ira na tamata cakacaka ni ra curu ki na isoqosoqo, se veisautaka na itavi/nodra iliuliu.
- Bokoca na nodra galala o ira era vakayagataka ena gauna ga era biuta kina na kabani.
Na kena lewai na authentication ena gauna e dua na kena vakayagataki sa kilai ira tu (ena kena vakacurumi e dua na yaca vakayagataki) ni ra sa authorised me ra raica na faile, folder se ivola kerekere, e dodonu me ra vakauqeti me ra vakadinadinataka ni o ira era kaya. E tolu tiko na iwalewale ni kena vakadinadinataki na ivakatakilakila:
- E dua na ka e tu vei ira me vaka e dua na smartcard, na ivakatakilakila bibi se vakalivaliva – se dua na encryption bibi e dua na ka e rawa ni yaco.
- E dua na ka era kila, me vaka e dua na vosanicuru, na yacana vakagoneyalewa na PIN se tinana.
- E dua na ka era tu kina, me vakataka e dua na dewa (fingerprint se iris).
Ni vakayagataki e dua vei ira na ka oqo, e dua na vosanicuru, e vakarautaka e dua na ivakatagedegede veiganiti ni yalodei ena nona ivakatakilakila e dua. Na kena vakayagataki e rua se tolu e dau taqomaki vakalevu baleta ni impersonation dredre vakalevu cake.
Na vosanicuru, sa ka bibi me vakadeitaki ni ra sa laurai o ira oqo:
- Vakadeitaka ni ra vakayagataka na tamata cakacaka na vosanicuru qaqa. Tuvanaka na ivakarau mo ciqoma kina na vosanicuru kaukauwa ka lokataki ena sasaga duidui eso ena kena vakayagataki na vosanicuru cala.
- Vakavulici ira na vakayagataka me baleta na bibi ni vosanicuru kei na veika dredre ni idinia ni veimaliwai.
- Veisau na vosanicuru e sega ni caka.
- Kaukauwa na veisau ni vosanicuru ena veigauna e muri, ka gauna tudei.
- Ni o dispose taka na iyaya redundant, raica me maroroi vakavinaka na vosanicuru kei na itukutuku taqomaki tale eso.