O kila beka na tabana cava era vakayagataka tiko na luvemu? O kila tiko beka na ivakarau era cakacaka kina, o ira na luvemu kei ira na tamata era ‘sota’ era na rawa ni kaya se cakava vei ira?
Vakavoleka sara kina, o sa kila tiko beka na veika rerevaki era rawa ni vakayagataka na gone ena veivanua duidui oqo? Se:
- Na vakau itukutuku vakacurumi (chatting) vata kei ira na tamata era nanuma ni ra ‘itokani vou’, ia era rawa ni vakavuna na kena mai caka na veivakamavoataki.
- Veiwasei se saravi ni iyaloyalo sega ni veiganiti se o ira na uabula se lewena tale eso.
- Me vakasaurarataki se na veimataqali veivakacacani tale eso.
- Ni da sega ni dau cakava na veika rerevaki se vei cakacaka sega ni vinaka se ‘dares’ ena itaba veilawa.
- Vakatakilai ni itukutuku ni tamata yadua se itukutuku vakaitaukei me baleti ira, itokani se matavuvale. Se vakarautaki me sotavi koya e dua era a sota ena initaneti, ni sega ni o koya na tamata oqori e kaya ni tukuna tiko ni ko koya.
Oqo e vica na vanua e vakayagataki tiko kina o rawa ni kunei ira na luvemu ena nodra vakayagataka. E rawa ni o raica e levu tale na ka me baleta na mainstream ni veikilai ni veimaliwai me vaka na iVolamata kei na Twitter, eke.
E vuqa vei ira na tabana oqo era vakayagataka na iyaloyalo yavala bula me dua na sala ni veivosaki, se okati kina na itaba e vakau. Oqo e biuta na sala me ra vakauta kina na tamata na iyaloyalo eso e rawa ni sega ni veiganiti.
E vuqa vei ira na ‘lawa’ me vakataka na yabaki lailai ni leweni sososoqo, se na mataqali lewe ni itukutuku, na iyaloyalo se lewena e vakatarai me ra wasea. Vakavuqa, na iwalewale ni curu i loma ena yavutaki ena veivakabauti kei na ka dina, e rawarawa vei ira na gone me ra vakalecaleca ni ra sa qase cake. Kei na lawa ni mataqali lewe ni itukutuku e wasei e rawa ni vakacacani.
Yalovinaka wilika na ivakasala ena iwasewase taqomaki ni gone ena mataveilawa (Safeguarding Children) oqo ena ivakarau ni cakacaka vata kei ira na luvemu me ra taqomaki ira ena initaneti-ka okati kina na nodra talevoni kei na tebeleti.
Snapchat
Na Snapchat e dua na itaba kilai levu ni kena wasei na app ni Apple kei na Android me baleta na misini lalai ni talevoni veikauyaki, ka na rawa kina vei ira era vakayagataka me ra wasea na nodra itaba ena vica na sekodi ni bera ni ra ‘yali’. Ia e dua e ciqoma na pic e rawa ni maroroya ena nona taura e dua na (screen shot) itaba ni sikirini, se apps vou sa tauyavutaki ka rawa kina vua na iyaloyalo me maroroi tu ga ke sega mada ga ni caka edua naka. Sa vakalewai sara vakalevu na tabana oqo me rawarawa kina vei ira na gone me ra (stalked) vakamuri vakamalua se (groomed)vakarautaki ira na gone ena vei naki eso. Na yabaki ni bula e yalani me lewena na tabana oqo e 13 na yabaki ni bula, ia e vuqa era tiko kina ni ra gone sara.
Na Instagram e dua na itaba kei na kena wasei na veiqaravi ni veimaliwai ena iyaloyalo yavala ka taukena na iVolamata. Na iyaloyalo e rawa ni vakavodoki walega ena sala e loma ni dua na misini veikauyaki ka sega ena komupiuta. Na Instagram e vakalewai raraba ena kena vatavata vakalevu na itukutuku veivakalolomataki, dau veivakaukauwataki ka wasea talega na iyaloyalo ni veivakacacani ni gone. Na yabaki ni bula e yalani me lewena na tabana e 13, ia e vuqa na gone era tiko kina nira gone sara.
TikTok
Na TikTok e dua na iOS kei na Android ni itukutuku raraba ena iyaloyalo yavala me baleta na kena tauyavutaki ka wasei na vakavosa, lasa, kei na taledi ni yaloyalo yavala. Baleta na kena rawa ni tauri na lewe ni itukutuku sega ni veiganiti, kei na vakayagataki ni sere kilai levu e rawa ni vakadodonutaki na kena vosa, oqo e sega ni app me baleti ira na gonelalai
Ask.fm
Ena Ask.fm, ko ira na sega ni kilai era dau taroga na vei ira tale eso era dau vakayagataka na tabana vata koya. Sa kena ibalebale oqo ni rawa ni ra vunitaka vakamaqosa ka vakarawarawa na kedra ivakatakilakila, me ra tukuna na veika era taleitaka ka sega na kena isau. Na veibiliraki kei na veivakacacani ena tabana e kaya tiko ni yaco eso na ka e vakavuna na veika dredre saraga ena kedra maliwa na tara, ena so na gauna na rarawa ni nodra dui bula. Era kaya na itaukei ni vanua ni ra na okata e dua na bulukau ni ‘veivakacacani ni ripote’, vakarautaka na volayaca kei na vakacakacakataka e levu cake na tamata me vaka na moderators
Yik Yaka
Sega na itukutuku ni bula, sega na vosanicuru.
“Sega ni kilai kece “, e kaya na irogorogo ni apps raraba. Tuvanaki me dua na ivukevuke ni mataveilawa ni itukutuku kei na itukutuku ena noda itikotiko raraba kei na veitikotiko ni vuli torocake kei koronivuli, sa rawata kina na app e dua na irogorogo me iyaya ni cakacaka ni veisagai ena initaneti (cyberbullies) kei na kena vakayagataki sa sega ni vakatarai ena vuqa na koronivuli ena UK kei Amerika.
Habbo
Habbo (yaca taucoko na Habbo otela)-e dua na vanua ni veikilai raraba e baleti ira na itabagone, e dina ga ni da sa rogoca na gone ni se qai yabaki walu era vakayagataka tiko. Vakadua tale, sa baleta sara ga e dua na ka e kauwaitaki vakalevu ena vuku ni iyaloyalo vakasisila.
Tabaki au (se itaba ga)
E dua na app ka na rawa kina vei ira era vakayagataka me ra taura ka vakauta na selfies, ka ra vakayagataka ga kina na itaba e liu ni nodra talevoni veikauyaki. Na itaba sa baleta na kauwai raraba me baleta na kena vakayagataki me vakau kina na itaba sega ni veiganiti kei na kena yaco mai na veivakaukauwataki ena initaneti (cyberbullying) kei na ivola ni veivakarerei (blackmail).
Omekale
Na strapline nei Omegle sa ikoya “veitalanoa kei ira na vulagi”, ka sa matata sara tu ga vei ira ena ivakatekivu me vakataki ira na luvemu (kei iko) era vakarawarawataka vei ira e vica na ka ena vakavu leqa.
Chatroulette
Vakadua tale, ena Chatroulette, era sega ni kila na gone o cei era veivosaki tiko ena mua ni sikirini kadua, e dua na inaki takiveiyaga.
Me solia vei iko e dua tale na vakasama me baleta na iwiliwili ni veitalanoa apps kei na veivanua e rawa ni ra curuma kina na gauna oqo, oqo e dua na digidigi lailai ni vanua e tautauvata kei na Chatroulette, ka yavutaki ena kena vakayagataki na mataveilawa kei na talevoni cams. O bau kila e dua vei ira?
iMeetzu
SpinnerChat
WebcamBam
Cam vagauna veitalanoa
HollerChat
RandomSkip
CoolStreamz
Swagcams
SpeedyCams
Basoocam
Omekale
Chatroulette
Tinychat
Camzap
Chatrandom
Facebuzz
Quierochat
Streamberry
Chatpig
Chattino
Camfrog
Hehechat
Rounds
Chatville
Funyo
Paltalk
Webcamnow
Flipchat
VideochatUS
RouletteChat
Dirtyroulette
Chatxroulette
Lollichat
Chatrad
321 veitalanoa
Chatbazaar
Wireclub
Veitalanoa sala
Wocchat
Airtime